Hang đá Giáng Sinh vùng Catalan có người ngồi đại tiện

Pessebre, hang đá giáng sinh ở vùng Catalan, Tây Ban Nha, có tất cả những đặc điểm thông thường.

Có Đức Mẹ Mary và Thánh Joseph đang trìu mến nhìn Chúa Hài đồng đang ngủ trong máng cỏ. Có những con bò đang rống nhẹ nhàng và có lẽ có một vài kẻ chăn cừu.

Nhưng nhìn kỹ hơn nữa chúng ta sẽ thấy nằm khuất giữa những nhân vật truyền thống là một bức tượng nhỏ, quần tuột xuống, đang ‘trút bầu tâm sự’ ngay chính giữa khung cảnh thiêng liêng.

Rất được ưa chuộng

Caganer, nghĩa đen có nghĩa là ‘người đang ị’, là một thành phần không thể thiếu trong lễ Giáng sinh ở Catalonia thuộc vùng đông bắc Tây Ban Nha.

Hình ảnh truyền thống là một nông dân mặc quần dài màu đen, áo sơ mi trắng và chiếc mũ Catalan cổ điển màu đỏ gọi là barretina. Anh ta cũng có thể được cho hút ống điếu và đọc báo.

“Nó như là phần vui nhộn của một câu chuyện đáng lẽ ra phải nghiêm túc – hang đá giáng sinh,” ông Marc-Ignasi Corral, 53 tuổi đến từ Barcelona và người sưu tập caganer, nói.

Vâng, nhân vật này được ưa chuộng đến mức nó có riêng một hội dành riêng, Hội những người bạn của Caganer (L’associació Amics del Caganer) mà Corral là một thành viên đầy tự hào.

Được thành lập vào năm 1990, hội này có khoảng 70 thành viên. Có những người đến từ những nơi xa như nước Mỹ. Họ họp lại hai lần mỗi năm.

Caganer truyền thống được làm bằng đất sét, được nung trong lò với nhiệt độ trên 1.000 độ C và sau đó được tô vẽ bằng tay. Khi ngành công nghiệp này phát triển thì caganer cũng thay đổi theo. Hiện giờ nó có rất nhiều loại cả về mẫu mã lẫn chất liệu.

“Tôi có những con làm từ xà bông, tôi cũng có những con bằng sô cô la, nhưng đương nhiên đó là để ăn,” Corral nói. Trên kệ sách của ông có rải rác một bộ sưu tập hơn 200 caganer. “Tôi cũng có những con bằng thủy tinh nữa.”

Được gắn chặt với truyền thống dân gian nhưng nguồn gốc của caganer là rất mơ hồ.

Tuy nhiên, nhìn chung mọi người đồng ý rằng nó có từ khoảng cuối thế kỷ 17 hoặc đầu thế kỷ 18, khi mà truyền thống Baroque đang phổ biến cả ở trong và ngoài Catalonia với trọng tâm là chủ nghĩa hiện thực trong nghệ thuật, điêu khắc và văn học.

Trong tác phẩm ‘El Caganer’, các tác giả Jordi Arruga và Josep Mañà viết: “Đó là thời kỳ được đánh dấu bằng chủ nghĩa hiện thực cực đoan… tất cả dựa rất nhiều vào sự mô tả đời sống và phong tục địa phương. Ở đây, điều kiện làm việc và cuộc sống gia đình được xem như những chủ đề nghệ thuật.”

Không có gì tục tĩu

Một sự mô tả đời sống thực như thế là caganer.

Tuy nhiên, lý do mà truyền thống này được lưu truyền qua nhiều thế hệ là rõ ràng: ý nghĩa đại tiện từ lâu đã được gắn kết với tất cả mọi thứ từ vận may cho đến sự thịnh vượng và sức khỏe.

“Phân cũng tức là dùng để vun bón, đó đó cũng là tiền bạc, là vận may và sự thịnh vượng. Hoặc đại loại như vậy theo các nhà nhân chủng học,” sử gia Enric Ucelay-Da Cal, giáo sư danh dự tại Đại học Pompeu Fabra ở Barcelona, giải thích.

“Người ta nói rằng nếu bạn không để một caganer vào trong hang đá thì bạn sẽ gặp xui xẻo,” ông Marc Alos Pla, một người thợ làm caganer mà gia đình điều hành caganer.com, nhà sản xuất caganer lớn nhất thế giới, nói.

Trong năm nay ông dự đoán số lượng bán ra sẽ vượt qua 30.000 sản phẩm.

Hoàn toàn không xem caganer là thô tục hay trần trụi, người dân Catalan có cái nhìn thoải mái về chúng – họ xem đó chỉ là khắc họa một hành động tự nhiên.

“Chúng tôi không xem nó là thô lỗ. Ý tôi muốn nói là thô lỗ như khi anh đi vệ sinh,” Corral cười. “Chúng tôi giấu các chi tiết – chúng tôi ở trong một xã hội mà chúng tôi che giấu mọi thứ. Chẳng hạn như chúng tôi che giấu cái chết.”

Hơn nữa, người Catalan không chỉ dừng lại ở một truyền thống Giáng Sinh.

Caga Tió, nghĩa đen là ‘khúc gỗ ị’ (còn được gọi là Tió de Nadal, tức ‘Khúc gỗ Giáng Sinh) cũng là một vật không thể thiếu trong nhiều gia đình ở Catalan trong giai đoạn gần đến Giáng Sinh.

Vào bữa tiệc Thụ thai Vô nhiễm vào ngày 8/12, các gia đình bắt đầu cho Caga Tió ‘ăn’ bằng thức ăn thừa. Nó được trùm một chiếc chăn để giữ ấm cho đến khi vào đêm Noel hay ngày Noel, khi nó đã ‘ăn’ đủ thức ăn, những đứa trẻ sẽ dùng gậy để vừa đánh nó vừa hát một bài để dỗ cho nó ị.

Bởi vì khúc gỗ không ị ra phân được… nó ị ra những món quà Giáng sinh.

‘Ai cũng phải ị’

Trước khi dùng gậy đánh Tió, lũ trẻ đến nơi khác trong ngôi nhà để cầu nguyện nó sẽ đem quà cho chúng trong khi các bậc phụ huynh tranh thủ lúc bọn nhỏ không có mặt để giấu những món quà nhỏ như kẹo Giáng Sinh dưới cái chăn.

“Tió là một ý tưởng Giáng Sinh tương đối xưa… vào thời Trung Cổ nó thịnh hành trên khắp châu Âu, từ bán đảo Scandinavia cho đến Tây Địa Trung Hải: ý tưởng về ‘Khúc gỗ Giáng Sinh’ vốn kéo dài cho đến khoảng Đệ nhị Thế chiến,” Ucelay-Da Cal cho biết.

Điều gì ở những tập tục mà ở những nơi khác trên thế giới có thể bị xem là trần trụi hay sỗ sàng lại có sức hút đối với người Catalan đến vậy?

“Tôi thích việc vượt qua các chuẩn mực, truyền thống mà nó đại diện và bản thân tác phẩm nghệ thuật đó,” Corral giải thích, trong khi Ucelay-Da Cal nói rằng caganer “có tính chất ngược đời một cách đáng yêu, gớm ghiếc nhưng dễ thương như bản chất của nó”.

Thật ra, chủ đề đại tiện không chỉ dành riêng cho Giáng Sinh mà còn là một sợi chỉ nối xuyên suốt văn hóa Catalan, từ những câu tục ngữ cho đến nghệ thuật.

“Điều này cũng phù hợp với xu hướng của người Catalan cũng như người Tây Ban Nha nói chung là hướng về chủ nghĩa bình đẳng: cho dù có là ông này bà nọ gì đi chăng nữa thì ai cũng phải ị,” ông Ucelay-Da Cal nói.

Nói đến ngôn ngữ thì tiếng Catalan có đầy những thành ngữ và tục ngữ liên quan đến đại tiện.

Nếu trong tiếng Anh hai người cực kỳ thân thiết với nhau được nói ‘dính chặt như hai tên trộm’, tiếng Tây Ban Nha nói là giống như ‘móng [tay] và thịt’ thì người Catalan nói rằng họ thân nhau như ‘mông gắn với phân’.

Thơ văn đầy xú uế

Đại tiện cũng xuất hiện trong nghệ thuật và văn học Catalan từ hàng trăm năm trước.

Trong cuốn sách Barcelona của mình vốn trình bày về lịch sử, văn hóa và nghệ thuật Catalan, nhà phê bình nghệ thuật Robert Hughes viết rằng nhân vật caganer ‘bước vào nghệ thuật thế kỷ 20 một cách không lầm lẫn trong tác phẩm của Joan Miró’.

Nhìn kỹ vào bức tranh The Farm của Miró được vẽ vào năm 1921-1922 thì bạn sẽ thấy cái gì đó giống như là một cậu bé đang ngồi chồm hổm sát bên mẹ trong khi người mẹ đang giặt rửa.

Cậu bé này, Hughes viết, không phải ai khác mà chính là nhân vật caganer trong những mùa Noel thời thơ ấu của Miró. Đó cũng có thể là chính Miró, họa sỹ của bức tranh ‘Người đàn ông và người phụ nữ phía trước đống phân’ vào năm 1935.

Các nhà văn Catalan cũng vậy: họ đã từ lâu mô tả những thứ bẩn thỉu, và Hughes cho rằng điều này đã ăn sâu vào truyền thống dân gian của Catalan. “Trong các bài hát, thơ ca dân gian và thơ ca hàn lâm luôn luôn có một dòng trào phúng rất có sức sống về những thứ dơ bẩn.”

Ông dẫn ra một bài thơ trong tập ‘Thơ Tục’ vào thế kỷ 13 kể lại cuộc chuyện trò của hai nhà quý tộc mà trong đó họ nói rằng “Một trăm quý bà đi thuyền ra biển, trời yên sóng lặng, các bà đưa thuyền trở lại bờ bằng cách hè nhau đánh rắm để đẩy buồm đi.”

Một phạm vi của văn hóa Catalan mà bạn có thể cho là phải được giữ tránh khỏi những thứ dơ bẩn là chuyện ăn uống, nhưng điều tất yếu là bạn đã sai.

Cảm thấy kiến bò trong bụng, bạn có thể bước vào một tiệm bánh Catalan và sẽ thấy đập vào mắt là một loại bánh nướng rất phổ biến được gọi là pet de monja’, có nghĩa là ‘hơi rắm của bà sơ’ – nghe thật là phản cảm đối với món ăn.

Lan đến chính trị

Và ngay cả chính trị của xứ Catalan cũng có hơi hám hài hước về bồn cầu với phong trào độc lập mạnh mẽ được thể hiện trong những hình ảnh caganer được săn tìm nhiều nhất. Cựu tổng thống của vùng đang lưu vong Carles Puigdemont là caganer được ưa chuộng nhất.

Trong năm 2018, một caganer trong hình ảnh chiếc ruy băng màu vàng có cặp mắt to và một cái miệng vốn là biểu tượng được sử dụng để thể hiện tình đoàn kết với các lãnh đạo độc lập đang bị cầm tù của Catalan được dự đoán sẽ là caganer bán chạy nhất.

“Nó phản ánh những gì đang xảy ra,” Corral nói. “Caganer giờ đây đã trở thành một cách để lưu lại lịch sử hiện tại. Đó là thực tế. Chúng tôi có những tù nhân chính trị.”

Mặc dù caganer không trở nên phổ biến rộng rãi trên toàn cầu như là cây thông Noel, chúng ngày càng trở nên nổi tiếng bên ngoài Catalan.

Từ lâu caganer đã là truyền thống ở nhiều vùng ở Bồ Đào Nha và ở Na-pô-li, Ý, và có thêm những người hâm mộ ở những nơi khác nữa.

“Trong hội chơi caganer chúng tôi có những thành viên đến từ Ý, Đức, Nhật và Mỹ, cho nên đó là một hội quốc tế,” Corral cho biết.

Thật vậy, khoảng 50% doanh số bán ra nước ngoài của trang caganer.com là được chuyển đến Mỹ, theo Alos Pla, với những nhân vật được ưa chuộng gồm Barack Obama và Hillary Clinton. Alos Pla dự đoán rằng caganer Donald Trump và David Bowie sẽ bán rất chạy trong năm nay.

Bạn muốn tặng ai đó một con caganer của người họ thương hay ghét là tùy bạn – nhưng nhiều người xem đó là một lời khen tặng.

“Đối với nhiều người nổi tiếng, được lấy mình làm caganer là một vinh dự,” Alos Pla nói.

Corral thì thẳng thừng hơn: “Ý tôi là ngày nay nếu anh không được làm thành caganer thì có nghĩa là anh chẳng là gì cả.”

Jessica Jones

Nguồn: https://www.bbc.com/vietnamese/vert-tra-46666149

Rất được ưa chuộng

Không có gì tục tĩu

‘Ai cũng phải ị’

Thơ văn đầy xú uế

Lan đến chính trị

Bài Cùng Tác Giả:

0 Bình luận

Bình Luận